Założenie miasta

Najstarszy przekaz o miejscowości Siedlecz należącej do parafii łukowskiej pochodzi z 1448 r.

W 1503 r. Daniel Siedlecki z rodu Gniewoszów Siedlceckich założył obok starej wsi Siedlce wieś „Nova Siedlcza”. W 1530 wybudował pierwszy kościół, który był pomiędzy tymi osadami.

W 1532 r. Stanisław Siedlecki (pochodził prawdopodobnie z pobliskiej wsi Olendy i używał też nazwiska Olędzki) syn Daniela ustanowił tu parafię, a dzięki też jego staraniom, Siedlce otrzymały prawa miejskie na prawie magdeburskim w 1547 r., które zostały nadane przez króla Zygmunta Starego. Odtąd do roku 1807 miasto było własnością prywatną.

W pierwszym stuleciu swego istnienia miasto przeżywało dynamiczny rozwój. Obszar Siedlec wzrósł pięciokrotnie, rosła liczba mieszkańców, przybywało kupców i rzemieślników.

W pierwszej połowie XVII miasto przejęli Olędzcy.

Pierwszy okres rozwoju miasta w połowie XVII w. przerwała wojna. Wojny kozackie, najazd moskiewski, najazd tatarski w 1650 – wszystkie te wydarzenia, które podkopały podstawy Korony, odbiły się również na Siedlcach. Miasto było palone, grabione, ludność dziesiątkowana przez przemarsze wojsk i choroby. Koniec tego burzliwego okresu spowodował podniesienie miasta z upadku.

Czartoryscy

Władanie miastem przeszło w ręce Czartoryskich, którym Siedlce zawdzięczają podniesienie miasta z upadku. Czartoryscy weszli w posiadanie miasta poprzez posag Joanny Olędzkiej, z którą się ożenił wojewoda wołyński książę Michał Jerzy Czartoryski.

W 1692 doszło do pożaru w mieście, który zniszczył część zabudowań. Kazimierz Czartoryski, syn Michała, wykorzystał to do nowego zaplanowania rynku i przyległych mu ulic, ułatwiających przyszłą rozbudowę centrum miasta.

Z fundacji Izabeli i Kazimierza Czartoryskich wybudowano w I poł. XVIII wieku kościół oraz pałac. Po śmierci Kazimierza miasto przeszło na własność Michała Fryderyka Czartoryskiego, a następnie na jego córkę Aleksandrę

Aleksandra Ogińska

Aleksandra wyszła za mąż za Michała Ogińskiego, hetmana wielkiego litewskiego. W 1775 r. Aleksandra Ogińska odziedziczyła po ojcu Michale dobra siedleckie. Od tej chwili nastąpiły lata najwspanialszego rozwoju Siedlec. Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków życia towarzyskiego i kulturalnego w Polsce. Organizowała przedstawienia teatralne na które była zapraszana elita z całego kraju.

W Pałacu Ogińskich tworzyli poeci Oświecenia: Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin. Pomagała uzdolnionym dzieciom. Synowi oberżysty z dóbr Ogińskich Aleksandrowi Orłowskiemu pomogła rozwinąć się jako malarzowi. Założyła balet dla dzieci swoich podwładnych.

Bliski jej krewny, król, Stanisław August Poniatowski był dwukrotnie gościem na dworze w 1783 i 1793 r.

Dzięki Aleksandrze Ogińskiej dokonano wielu zmian w mieście: przebudowano Pałac Ogińskich i kościół św. Stanisława, wybudowano kaplicę Ogińskich i ratusz, będący do dziś architektoniczną wizytówką Siedlec. Znakiem rozpoznawczym miasta jest również wieńcząca ratuszową wieżę figura Atlasa zwanego Jackiem. Powstał oryginalny układ urbanistyczny o przestrzeni otwartej, którego oś wyznacza zespół budowli: kościół, ratusz, odwach i domy zajezdne. Księżnej Ogińskiej Siedlce zawdzięczają też park, zwany dziś od jej imienia „Aleksandrią”. W 1798 księżna zmarła.

Siedlce przeszły na własność Czartoryskich z linii puławskiej. Adam Czartoryski był ostatnim prywatnym właścicielem. Wymienił miasto z rządem na inne dobra. W związku z tym od 1804 r. Siedlce stały się miastem rządowym.

Pod władzą zaborców

Po upadku powstania kościuszkowskiego (1794) i dokonanym III rozbiorze Polski (1795), Siedlce znalazły się w zaborze austriackim. W czasach Księstwa Warszawskiego (1807-1815) były stolicą departamentu, a z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815-1918) stały się miastem wojewódzkim. Przeprowadzono przez nie trakt Warszawa – Brześć oraz podjęto szereg inwestycji porządkujących zabudowę i podnoszących estetykę miasta. Zawirowania dziejowe historii Polski, takie jak powstania narodowe, tylko na krótko zahamowały rozwój Siedlec w XIX w.

Powstanie listopadowe

Podczas powstania listopadowego (1830-1831) 10 kwietnia 1831 r. w pobliskich Iganiach, wojska polskie pod dowództwem Ignacego Prądzyńskiego i Józefa Bema stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi.

Powstanie krakowskie

W 1846 r. został stracony Pantaleon Potocki, który popierając powstanie krakowskie (1846) i dążąc do jego rozprzestrzenienia uderzył na garnizon rosyjski w Siedlcach. Po schwytaniu został powieszony na szubienicy na rynku miejskim. Do dzisiaj stoi tam pamiątkowy krzyż (skrzyżowanie Kilińskiego i Świętojańskiej).

Powstanie styczniowe

Siedlce i okolice stały się też terenem intensywnych działań zbrojnych w powstaniu styczniowym (1863-1864). Z dowódców wyróżnił się cywilny naczelnik województwa podlaskiego Władysław Rawicz, stracony publicznie przez powieszenie w mieście 21 listopada 1863. Został pochowany w zbiorowej mogile, która znajduję się przy SzP nr 5 imieniem tego bohatera. W powstaniu brał udział w wieku 16 lat Bolesław Prus. Został ranny w pobliżu Siedlec, i dostał się do rosyjskiej niewoli. Ze względu na młody wiek został uwolniony i powrócił do rodziny w Lublinie.[1]

Opór po upadku powstania

Po upadku powstania zaborca wzmógł rusyfikację. Zaczęto potajemnie nauczać. Rozwijały się też organizacje podziemne.

Burzliwe dla Siedlec były lata 1902-1907, organizowano strajki szkolne w proteście przeciwko nauczaniu religii w języku rosyjskim. Dokonywano zamachów na przedstawicieli władzy administracyjnej i policmajstrów. Po jednym z zamachów w 1906 r. doszło do największego pogromu ludności żydowskiej w Królestwie Polskim, w czasie której żołnierze rosyjscy zabili kilkadziesiąt osób, a ponad 200 ranili. Pogrom ten zahamował ruchy rewolucyjne w Siedlcach.

Rozwój miasta

Mimo narodowego uścisku okres zaborów w XIX w. był dla Siedlec okresem rozwoju. Powstał wtedy w mieście szereg obiektów publicznych z tym rozwojem związanych, a budowali je najwybitniejsi architekci epoki. Sławny Antonio Corazzi zaprojektował gmach obecnej poczty oraz budynek gimnazjum gubernialnego, dziś IV Liceum im. Stefana Żółkiewskiego. Henryk Marconi zaprojektował w I poł. XIX w. gmach siedleckiego więzienia, który do tej pory służy polskiemu więziennictwu. Kolejne obiekty, które wyznaczały cywilizacyjny rozwój Siedlec XIX i początku XX w. to gmach Trybunału Cywilnego, w którym do dziś funkcjonują instytucje wymiaru sprawiedliwości. To siedziba Towarzystwa Kredytowego ziemskiego, instytucji ważnej dla rozwoju rolnictwa w regonie, jak również budynek hali targowej, będącej świadectwem rozwoju handlu i życia gospodarczego.

Założono wały fiskalne (miejskie) wokół miasta. Ograniczyły one rozwój przestrzenny miasta na ok. 50 lat. Zwiększenie się ludności spowodowało przekształcenie zabudowania parterowego na dwu i trzykondygnacyjne. Niestety rozwój budowlany miasta przerwał w 1854 r. pożar, który strawił ok. 45% budownictwa.

Do rozwoju gospodarczego miasta przyczyniło się nadanie miastu praw ośrodka administracyjnego, jak też poprawa komunikacji zewnętrznej. W latach 1818-1820 utwardzono brukiem trasę Warszawa – Brześć. Trakt ten przebiegał przez ulicę Różyckiego (obecnie J. Piłsudskiego). Na zachodnią część miasta wywarł on zmianę przestrzenną zabudowy.

Wybudowano również linie kolejowe biegnące w kilku kierunkach:

* Warszawa – Siedlce wiosna 1866-9 października 1866[2]
* Siedlce – Brześć 1866-18 września 1867[3]
* Siedlce – Małkinia Górna 1884
* Siedlce – Czeremcha 1906

W 1865 r. kolejny pożar pochłonął ponad 100 domów w centrum miasta. To wydarzenie i wybudowanie linii kolejowej spowodowało skierowanie rozbudowy miasta w kierunku południowym. Ulica Alejowa (obecnie J. Kilińskiego) połączyła dworzec i południową dzielnicę z centrum. Rozwój miasta wzmogło również to że w 1867 Siedlce stały się siedzibą władz gubernialnych

W II poł. XIX w. nastąpił dynamiczny wzrost mieszkańców. 50% mieszkańców stanowili Żydzi, którzy zajmowali się handlem i rzemiosłem. W mieście również była znaczna grupa Rosyjskich urzędników z carskiej administracji wraz z rodzinami.

W 1907 r. dołączono do miasta: Starą Wieś prywatną i poduchowną, kolonię Aleksandrówek, majorat Stara Wieś i dwór Napoleona Jasińskiego. Rozwój miasta przerwał wybuch I wojny światowej. W sierpniu 1915 roku Siedlce opuścili Rosjanie i miasto znalazło się pod okupacją niemiecką.

II RP

Odzyskanie niepodległości w 1918 r. pozwoliło ponownie rozwinąć się Siedlcom. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Siedlce stanowiły ośrodek handlu i rzemiosła (krawiectwo i szewstwo). Przemysł nie był rozwinięty ograniczał się do kilku drobnych fabryk przemysłu przetwórczo-rolnego, główną podporą gospodarki był handel. Siedlce były największym rynkiem pracy na Podlasiu.

Miasto miało dobre zaplecze oświatowe z publicznymi szkołami średnimi z wykształceniem ogólnokształcącym i zawodowym. Znajdowały się tutaj redakcje prasy podlaskiej, regionalne kierownictwa partii politycznych i stowarzyszeń społecznych, związków zawodowych.

Miasto rozrosło się terytorialnie głównie w kierunku północnym. Na podzielonych gruntach Starej Wsi powstała dzielnica domów jednorodzinnych – Nowe Siedlce. Powstała też dzielnica robotnicza na wschód od ul. Kazimierzowskiej w kierunku Piasków Starowiejskich. Rozbudowała się również zachodnia część miasta w kierunku Piasków Zamiejskich. W 1931 r. obszar miasta powiększono o Starą Wieś.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego Siedlce stanowiły duży garnizon wojskowy. Stacjonowały w nich następujące jednostki: dowództwo oraz sztab 9 Dywizji Piechoty (Podlaskiej), 22 Pułk Piechoty, 9 Pułk Artylerii Ciężkiej (do listopada 1933 r.), 9 Pułk Artylerii Lekkiej (od listopada 1933 r.), Powiatowa Komenda Uzupełnień, Rejonowy Inspektorat Koni, Wojskowy Sąd Rejonowy, Rejonowa i Obwodowa Komisja Przysposobienia Wojskowego, Komenda Placu, 9 pluton żandarmerii, placówka Samodzielnego Referatu Informacyjnego oraz Wojskowa Komenda Kolejowa.

W latach 1932-1934 drużyna piłkarska 22. Pułku Piechoty WKS 22pp Strzelec Siedlce występowała w rozgrywkach pierwszej ligi piłki nożnej.

Siedlce były ważnym centrum kultury żydowskiej. Tuż przed wojną 37% mieszkańców stanowili Żydzi.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej Siedlce były rejonem działań partyzanckich AK, BCh i NSZ. W 1943 r została przeprowadzona akcja przez BCh na Komunalną Kasę Oszczędności. W dniach 24-15 lipca 1944r toczyły się walki o miasto z udziałem Kedywu AK. W Siedlcach znajdował się obóz jeńców wojennych (głównie sowieckich) Stalag nr 366, gdzie było przetrzymywanch przeciętnie od 5 do 20 tys. osób z czego zgineło 9-12tys. Były też tutaj 4 obozy pracy przymusowej w których było łącznie 12 tys. osób, z czego ok. 10tys. wywieziono do ośrodka zagłady w Treblince, a pozostałych rozstrzelano. W czasie wojny 1/3 mieszkańców straciła życie, w tym 17 tys. ludności żydowskiej zgładzono w Treblince. Okres wojny przyniósł też ogromne zniszczenia dla zabudowy miasta. Prawie połowa budynków legła w gruzach. Zniszczone zostało centrum miasta. Legł w gruzach Ratusz Miejski „Jacek”. Uszkodzono pałac Ogińskich. Najwięcej zniszczeń było w rejonie dworca kolejowego.

PRL

Po 1944 r. miasto trzeba było odbudować niemal od podstaw, zbudowano nowe osiedla mieszkaniowe, szereg szkół i instytucji kulturalnych.

W 1969 r. rozpoczęła działalność Wyższa Szkoła Nauczycielska, obecnie Akademia Podlaska.

Wybudowano w latach siedemdziesiątych kilka większych zakładów przemysłowych: Zakład Lekkich Konstrukcji Stalowych „Mostostal”, Odlewnię Staliwa „Stalchemak”, Zakłady Mechaniczne im. M. Nowotki, Zakłady Dziewiarskie „Karo”, Zakłady Drobiarskie, Fabrykę Narzędzi Skrawających „Vis”, Zakłady Produkcji Podzespołów FSO „Polmo”, Fabryka Sprężyn, Zakłady Mechaniczno – Precyzyjne „Mera – Błonie”.

III RP

Zmiana systemu politycznego w naszym kraju w 1989 r. nie pozostała bez wpływu także na Siedlce.

Jednym z negatywnych skutków tych zmian, był upadek kilku dużych zakładów przemysłowych zlokalizowanych w mieście m.in.: Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”, Zakładów Mechaniczno-Precyzyjnych „Mer-Pol”,Odlewni Staliwa „Stalchemak”. W przypadku innych zakładów nastąpiły przekształcenia własnościowe, np. Zakłady Lekkich Konstrukcji Stalowych „Mostostal” obecnie „Polimex-Mostostal” S.A., Fabryka Narzędzi Skrawających „Vis” (obecnie „FENES”) S.A., Zakłady Produkcji Podzespołów FSO „Polmo” – „Kwangijn” ZPP Poland Sp. z o.o.

W latach 1990 – 2005 nastąpiły istotne, pozytywne zmiany w wyglądzie miasta. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe m.in. Osiedle nad Zalewem, Osiedle Żytnia, Osiedle Sulimów, nowe osiedle na ul. Czerwonego Krzyża i ul. Daszyńskiego. Wybudowano kilka nowoczesnych domów handlowych takich jak np. „Eldorado”, „Millenium”, „Galeria S”, „Chester M”.

Wizyta papieża Jana Pawła II w 1999 r., przyczyniła się nie tylko do wzrostu życia duchowego mieszkańców Siedlec, ale też do dużych zmian w estetyce samego miasta. Przeprowadzono remonty wielu ulic, położono kostkę na chodnikach, zmodernizowano dworzec PKP, przebudowano rondo na Placu Wolności.

W 1999 r. powstała druga uczelnia – Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.

W 2005 r. Akademia Podlaska w Siedlcach otrzymała dotację z Unii Europejskiej na remont pałacu Ogińskich. W ramach modernizacji kolejowego korytarza transportowego E–20 powstał przystanek kolejowy Siedlce Zachodnie. Na 2006 rok jest zaplanowana budowa nowoczesnego multipleksu kinowego.

Przynależność według podziału administracyjnego kraju

* małopolska ziemia łukowska w województwie sandomierskim
* Od 1474 w województwie lubelskim
* Od 1795 do 1809 siedzibą władz cyrkularnych – Kreisamt (zabór austriacki)
* Od 1809 do 1815 w Księstwie Warszawskim ośrodek Departamentu
* Od 1815 do 1837 w Królestwie Kongresowym siedziba województwa podlaskiego
* Od 1837 do 1844 miasto gubernialne (zabór rosyjski)
* Od 1844 do 1866 miasto powiatowe (zabór rosyjski)
* Od 1867 do1912 miasto gubernialne (zabór rosyjski)
* Od 1912 miasto powiatowe w województwie lubelskim
* Od 1915 do 1918 siedziba władz powiatowych – Kreisamt w Generał-Gubernatorstwie Warszawskim (okupacja niemiecka)
* Od 1918 miasto powiatowe w województwie lubelskim
* Od 1949 w województwie warszawskim
* Od 1975 siedziba województwa
* Od 1998 siedziba powiatu grodzkiego w województwie mazowieckim

Przynależność według podziału administracyjnego kościoła katolickiego

* Od 30 czerwca 1818 w diecezji podlaskiej z siedzibą w Janowie utworzonej przez Piusa VIII
* Od 21 stycznia 1924 stolica diecezji podlaskiej utworzona przez Piusa XI z katedrą pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
* Od 25 marca 1992 zmiana nazwy na diecezję siedlecką i zmniejszenie rozmiarów diecezji przez Jana Pawła II

Dawne nazwy ulic

* ul. 3-go Maja – dawniej ul. Stodolna
* ul. Asłanowicza – dawniej ul. Prospektowa
* ul. Bba I. Świrskiego – dawniej ul. Długa, ul. 1-go Maja
* ul. Floriańska – dawniej ul. I Dywizji T. Kościuszki
* ul. Kilińskiego – dawniej ul. Alejowa
* ul. Kolejowa – dawniej ul. Nadkolejna
* ul. Konarskiego – dawniej ul. Szkolna
* ul. Kościuszki – dawniej ul. Pałacowa
* ul. Piłsudskiego – dawniej ul. Węgrowska, ul. Różniecka, ul. Warszawska, ul. Świerczewskiego
* ul. Pułaskiego – dawniej ul. Piękna
* ul. Sienkiewicza – dawniej ul. Ogrodowa
* ul. Starowiejska – dawniej ul. Żymierskiego
* ul. Świętojańska – dawniej ul. Dzierżyńskiego

źródło: wikipedia.org